Jongeren brengen om uiteenlopende redenen tijd alleen door: voor sommigen is het een moment van rust en zelfreflectie, voor anderen een manier om te ontsnappen aan negatieve gevoelens of sociale spanningen. Deze studie onderzocht bij 540 Vlaamse jongeren uit het vijfde jaar secundair onderwijs (waarvan de helft cognitief sterk functionerend) welke motivaties jongeren aanduiden om alleen te zijn, en hoe deze samenhangen met psychosociaal welzijn. Daarnaast vergeleken we ook cognitief sterk functionerende jongeren met hun typische leeftijdsgenoten. In dit artikel lees je in welke mate motivaties voor alleen zijn samenhangen met psychosociaal welzijn en hoe dit verschilt voor cognitief sterke jongeren.

Ouders en leerkrachten maken zich soms zorgen wanneer jongeren veel tijd alleen doorbrengen. Ze vragen zich af: voelt mijn kind of leerling zich eenzaam? Heeft hij of zij sociale problemen? Toch toont onderzoek aan dat alleen zijn voor veel jongeren ook een bewuste en betekenisvolle keuze kan zijn — en lang niet altijd problematisch is (Goossens & Marcoen, 1999; Thomas & Azmitia, 2019). Waarom een jongere ervoor kiest om alleen te zijn, maakt daarbij een groot verschil. Die onderliggende motivatie blijkt bepalend voor het effect op hun welzijn.

Waarom jongeren ervoor kiezen om alleen te zijn

De redenen waarom jongeren graag alleen zijn, kunnen onderverdeeld worden in positieve en negatieve motivaties.

• Positieve motivaties: jongeren kiezen bewust voor tijd alleen omdat ze dat fijn of waardevol vinden. Ze genieten bijvoorbeeld van het alleen kunnen reflecteren,  creatief bezig zijn of zich kunnen concentreren op schoolwerk.
• Negatieve motivaties: jongeren trekken zich terug uit noodzaak, vaak om onaangename gevoelens te vermijden. Denk aan sociale spanningen of het ervaren van een gevoel van afwijzing.

Uit eerder onderzoek bleek al dat jongeren met positieve motivatie zich doorgaans beter voelen in hun vel. Jongeren met negatieve motivatie daarentegen rapporteren vaker emotionele problemen (Borg & Willoughby, 2022; Nguyen et al., 2019; Thomas & Azmitia, 2019). Wat tot nu toe ontbrak, was een kwalitatieve blik op waarom jongeren tijd alleen willen doorbrengen en hoe die redenen samenhangen met hun welzijn.

In populaire media worden cognitief sterke jongeren soms voorgesteld als sociaal onhandig of teruggetrokken. Onderzoek toont echter aan dat dit stereotype vaak niet klopt: gemiddeld genomen functioneren cognitief sterke jongeren sociaal even goed of zelfs beter dan hun leeftijdsgenoten (bv.: Masden et al., 2015; Verschueren et al., 2019). Toch rapporteren sommigen dat ze zich ‘anders’ voelen en moeilijk aansluiting vinden bij leeftijdsgenoten (Coleman et al., 2015). We zouden daarom kunnen verwachten dat deze jongeren vaker alleen willen zijn dan hun typische leeftijdsgenoten om negatieve redenen, namelijk omdat ze het gevoel hebben dat ze er niet bij horen. Aan de andere kant is het ook mogelijk dat ze juist positieve redenen hebben om tijd alleen door te brengen, zoals de voldoening die ze halen uit academische, creatieve of cognitieve activiteiten waarbij je je beter kunt concentreren als je alleen bent.

Onze studie

In onze studie onderzochten we waarom jongeren graag alleen zijn en hoe die motivaties samenhangen met hun psychosociaal welzijn. Daarnaast gingen we na of cognitief sterke jongeren hierin verschillen van hun leeftijdsgenoten.

We bevroegen 540 Vlaamse jongeren uit het vijfde jaar secundair onderwijs, waarvan de helft cognitief sterk was (i.e., behoorden bij top 10% t.o.v. hun peers in termen van cognitieve vaardigheden). Cognitief sterke leerlingen werden gematcht met typische leerlingen op basis van hun klas, geslacht en socio-economische status om vergelijkbare samples te creëren. De gegevens maken deel uit van het bredere TALENT-project.

Eerst stelden we de gesloten vraag: “Hoe graag ben je alleen?” Jongeren die aangaven dat ze dat geregeld zijn, kregen daarna de open vraag: “Waarom ben je (soms) graag alleen?” Twee onafhankelijke onderzoekers codeerden deze open antwoorden.

Daarnaast vulden alle jongeren ook gestandaardiseerde vragenlijsten in over hun zelfwaardering, emotionele problemen, gevoelens van eenzaamheid en ervaren sociale aanvaarding. Met multilevel regressie-analyses onderzochten we hoe de verschillende motivaties samenhangen met deze psychosociale indicatoren, en of er verschillen zijn tussen de twee groepen jongeren.

Positieve, negatieve en neutrale motivaties

Uit de antwoorden bleek dat jongeren zowel positieve als negatieve motivaties hebben voor het spenderen van tijd alleen. Bij de positieve motivaties gaven jongeren aan dat ze alleen zijn om tijd te nemen voor zichzelf, om rustig na te denken of om activiteiten te doen die ze leuk vinden. Ze spraken over “leuke dingen doen zoals lezen of muziek luisteren” (vrije tijd), “nadenken over het leven of mijn gevoelens” (zelfreflectie), of “huiswerk maken in alle rust” (schoolgerelateerde productiviteit). Sommigen benoemden ook de behoefte aan concentratie en denkwerk (cognitieve productiviteit), of het gevoel van emotionele rust dat alleen zijn hen gaf (emotieregulatie).

Andere jongeren noemden negatieve redenen: ze trokken zich terug omdat ze het gevoel hadden niet goed met anderen om te gaan (“ik voel me geïrriteerd als ik bij anderen ben”), omdat ze zich sociaal uitgeput voelden (lage sociale energie), of omdat ze zichzelf niet konden zijn in gezelschap (“ik moet me altijd aanpassen bij anderen”). Ook gevoelens van verdriet, stress of spanning (negatieve emoties) werden genoemd als reden om zich af te zonderen.

Tot slot was er ook een veelvoorkomende reden die moeilijk eenduidig als positief of negatief te classificeren valt: de behoefte aan rust, stilte of kalmte (“dan is het eindelijk eens stil”). Deze neutrale motivatie werd opvallend vaak genoemd, maar zonder verdere toelichting over de onderliggende gevoelens.

Alleen zijn en psychosociaal welzijn

De jongeren die negatieve motivaties vermeldden, rapporteerden gemiddeld een lager zelfwaardegevoel, meer emotionele problemen, minder aanvaarding door leeftijdsgenoten en meer eenzaamheid. Meer bepaald hing het zich terugtrekken omdat ze zichzelf niet konden zijn bij anderen samen met een lagere zelfwaarde, minder aanvaarding en meer eenzaamheid. Tijd alleen spenderen omwille van lage sociale energie bleek samen te hangen met meer emotionele moeilijkheden, lagere zelfwaarde en meer eenzaamheid. Jongeren die aangaven dat ze graag alleen zijn omdat ze niet goed met anderen kunnen omgaan, rapporteerden eveneens een lager zelfwaardegevoel en meer gevoelens van eenzaamheid.

Opvallend is dat positieve motivaties niet systematisch samenhingen met beter psychosociaal functioneren. Alleen wie aangaf dat ze tijd alleen gebruikten voor schoolwerk, rapporteerde gemiddeld een hogere zelfwaarde. Dit suggereert dat tijd alleen spenderen voor positieve redenen eerder normatief is, terwijl negatieve motivaties vaker gepaard gaan met psychosociale kwetsbaarheid.

Opvallend was dat positieve motivaties vaker voorkwamen dan negatieve. Dat betekent echter niet dat negatieve motivaties minder belangrijk zijn — integendeel, net deze negatieve motivaties bleken sterk samen te hangen met welzijnsproblemen. De diversiteit aan redenen toont aan dat alleen zijn geen eenduidig verschijnsel is: voor sommige jongeren is het een bewuste, waardevolle keuze; voor anderen een manier om te ontsnappen aan spanning of sociale druk.

Zijn er verschillen bij cognitief sterke jongeren?

In het onderzoek vergeleken we ook cognitief sterke jongeren met hun typische leeftijdsgenoten. De cognitief sterke jongeren bleken niet alleen vaker aan te geven dat ze graag alleen zijn, ze gaven ook opvallend vaker aan dat ze graag alleen zijn omdat ze niet zichzelf konden zijn bij anderen. Dat sluit aan bij eerdere kwalitatieve studies waaruit bleek dat sommige cognitief sterke jongeren zich ‘anders’ voelen of moeilijk aansluiting vinden bij leeftijdsgenoten (Coleman et al., 2015).

Hoewel beide groepen jongeren even vaak positieve redenen gaven om alleen te zijn, lijkt bij cognitief sterke jongeren de neiging tot afzondering dus vaker voort te komen uit een gevoel van sociale mismatch. En deze motivatie — het gevoel jezelf niet te kunnen zijn bij anderen — bleek in onze studie sterk samen te hangen met een verhoogde eenzaamheid, minder ervaren aanvaarding en een lagere zelfwaarde. We moeten echter in gedachten houden dat, ondanks dat dit vaker voorkomt bij cognitief sterke jongeren, deze motivatie ook in deze groep een minderheid is. Ongeveer 10% van hen gaf deze motivatie aan; de meeste antwoorden verwezen juist naar positieve of neutrale redenen om alleen te zijn.

Wat betekent dit voor ouders, leerkrachten en begeleiders?

Alleen zijn is niet per definitie problematisch. Jongeren hebben soms nood aan rust, focus of zelfreflectie. Het is daarom belangrijk om oog te hebben voor de motivatie achter het alleen zijn. Jongeren die zich afzonderen omwille negatieve sociale ervaringen of negatieve gevoelens vertonen vaker signalen van lager psychosociaal welzijn. Zij kunnen baat hebben bij extra aandacht voor hun sociaal-emotioneel functioneren.

Bij cognitief sterke jongeren verdient dit bijzondere aandacht. Wanneer zij zich afzonderen door een gevoel van sociale mismatch, kan dit samengaan met verhoogde eenzaamheid en een negatiever zelfbeeld. Gerichte ondersteuning en mogelijkheden om in contact te komen met gelijkgestemden — bijvoorbeeld via verdiepende leertrajecten waarin ze kunnen samenwerken of via buitenschoolse activiteiten of gedeelde hobby’s — kunnen helpen om isolement te verminderen en verbondenheid te versterken.

Geschreven door Sofie Hendrix, Onderzoeksgroep Schoolpsychologie en Ontwikkeling in Context  (KU Leuven) en Expertisecentrum Talent

Meer weten? Hendrix, S., Lavrijsen, J., Goossens, L., & Verschueren, K. (2025). Affinity for aloneness, motivations underlying time spent alone, and associations with psychosocial well-being: A comparison of high-ability and typical adolescents. Journal of Youth and Adolescence, 54(8), 2019-2034. https://doi.org/10.1007/s10964-025-02175-y